ADHD Protocol (CGT)

PDF versie

Dit protocol voor ADHD kan zowel online als blended worden uitgevoerd en is gebaseerd op bestaande protocollen, wetenschappelijke bronnen en de ggz zorgstandaarden, op zo’n manier aangepast dat NiceDay goed ingezet kan worden. Binnen deze behandeling leg je de nadruk op persoonlijke kracht, vergroot je het vertrouwen en stimuleer je een actieve werkhouding en autonomie. Dat doe je onder andere  door aanmoediging en motivatie, gezamenlijke besluitvorming en het betrekken van naasten. Op basis van de persoonlijke situatie en klachten van je cliënt kun je ondersteunende artikelen inzetten, inspiratie hiervoor kan je vinden onderaan het protocol.

Dit protocol geeft de therapeut handvatten over hoe de behandeling binnen  NiceDay uitgevoerd kan worden. Het protocol is opgebouwd uit diverse kerninterventies en hoeft niet strak gevolgd te worden. Het biedt de mogelijkheid om aan te sluiten op de situatie en klachten van je cliënt.
 

Kerninterventies

De CGT behandeling voor ADHD bestaat uit de volgende kerninterventies:

📖 Psycho-educatie 

🧠 Prikkelvermindering (klachtreductie)

📋 G-schema’s en Vaardigheidstraining

🔁 Terugvalpreventie

💡Overige interventies bij ADHD

• Lichaamsbeweging kan een licht positief effect hebben.
• Vaktherapie kan zelfmanagement versterken.
• In overleg kun je farmacologische therapie (medicatie) als aanvulling op de CGT behandeling inzetten.
• Interventies gericht op de verbetering van slaapkwaliteit en voeding kunnen een belangrijke toevoeging op de behandeling zijn.

Volgorde 
De behandeling wordt gestart met psycho-educatie over ADHD en CGT. Vervolgens start je met het onderdeel prikkelvermindering. Daarna kan je aan de slag gaan met het maken van G-schema’s en het opstellen van een stappenplan voor nieuw gedrag op de voor jouw cliënt relevante gebieden. De behandeling wordt afgesloten met terugvalpreventie. 

Tempo en frequentie 
Afhankelijk van de ernst van de klachten en de effectiviteit van de therapie kun je ervan uitgaan dat de duur ongeveer 12 tot 20 sessies bedraagt. Het advies is om aan het begin van de behandeling frequente sessies in te plannen. Het is - in het kader van verwachtingsmanagement - belangrijk om samen met je cliënt afspraken te maken over de duur van de behandeling. 


Outcome feedback (OMQ en SMQ)
Om de voortgang goed te monitoren kun je gebruik maken van twee korte (5 vragen) vragenlijsten die rondom iedere sessie worden afgenomen. Vooraf is dit de Outcome Measurement Questionnaire (OMQ) over de ernst van de klachten. Na iedere sessie wordt de Session Measurement Questionnaire (SMQ) afgenomen, om de kwaliteit van de behandelsessie en werkrelatie te evalueren. De handleiding vind je hier. De resultaten bespreek je zo nodig met je cliënt.


Flexibele tijd
Flexibele tijd is de tijd die je  buiten de sessies om aan je cliënt spendeert (bijv. chatten, het sturen van psycho-educatie of schrijven van een sessie notitie). Zo blijf je betrokken bij je cliënt en kan je de voortgang goed monitoren. Je kunt zelf beoordelen hoeveel tijd er nodig is per cliënt. Zoek je meer inspiratie over wat je kan doen, bekijk dan in dit artikel.
 

Het betrekken van naasten
Bespreek met je cliënt of en hoe het sociale netwerk betrokken kan worden. De omgeving kan het behandelproces zowel faciliteren als soms onbedoeld belemmeren. Hoe je naasten kunt betrekken lees je hier. 

 

🧩 Comorbiditeit

ADHD komt vaak tegelijk voor met andere stoornissen. De meest voorkomende comorbiditeiten met ADHD zijn:

1. Angststoornissen, zoals GAS, paniekstoornis en sociale angst. 
2. Stemmingsstoornissen en stemmingswisselingen.
3. Slaapstoornissen, zoals moeite met inslapen, doorslapen, nachtmerries en slaapwandelen.
4. Leerstoornissen zoals dyslexie en dyscalculie.
5. Middelenmisbruik. 
6. Oppositional Defiant Disorder (ODD) wordt gekenmerkt door frequente boosheid, conflicten en opstandig gedrag. Dit is een diagnose die vaak als kind wordt gesteld.

Let erop dat niet iedereen met ADHD ook comorbide klachten heeft. 

💊 Medicatie 

Medicatie is vaak een aanvulling op de behandeling van ADHD, vooral wanneer de behandeling niet of onvoldoende aanslaat. In sommige gevallen zijn de klachten zo belemmerend dat er direct gestart wordt met medicatie tijdens de behandeling. Medicatie heeft als doel om de aandacht en concentratie te verbeteren. Veel voorgeschreven medicatie  zijn stimulerende middelen zoals methylfenidaat (Ritalin, Focalin, Methylin, Concerta) en amfetaminen (Adderall, Dexedrine, DextroStat). 

📖 Kerninterventie Psycho-educatie
 

Het doel van Psycho-educatie is om je cliënt uitleg te geven over ADHD en overprikkeling en samen de grootste belemmeringen in kaart te brengen. Ook start je alvast met klachtenregistratie ter voorbereiding op de volgende kerninterventie Prikkelvermindering. De kerninterventie duurt gemiddeld 2 sessies.

Verdieping kerninterventie: Psycho-educatie 

Sessie (1 of 2 sessies): 35 min

Wat kun je doen?

• Geef uitleg over outcome feedback vragenlijsten (de OMQ en SMQ).
• Bespreek de psycho-educatie en check of er vragen zijn. 
• Bespreek samen met je cliënt het doel van de behandeling.
• Bespreek of het sociale netwerk betrokken kan worden bij de behandeling. 
• Stel samen SMART behandeldoelen op en maak eventueel crisis afspraken.
• Bespreek samen met je cliënt de kernsymptomen van ADHD aan de hand van het ADHD-model en toets of je cliënt het model begrijpt. 

💡 Gebruik een virtueel whiteboard en deel je scherm tijdens de sessie

• Ter voorbereiding op de volgende kerninterventie Prikkelvermindering vraag je je cliënt om momenten van overprikkeling bij te houden. In NiceDay zet je de tracker 'Overprikkeld' aan en leg uit wat het doel is om dit de komende tijd bij te houden.
  • Trackers: Aandachtstekort, Hyperactiviteit en Impulsiviteit 
    kunnen eventueel ook worden ingezet op basis van de klachten van je cliënt.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten om thuis te doen:
  • Stuur aan op het lezen van de gestuurde psycho-educatie wanneer je cliënt dit nog niet heeft gedaan.
  • Vraag je cliënt voorbeelden in het dagboek op te schrijven die passen bij de kernsymptomen van ADHD en ze te scoren (1-10) hoeveel last dit geeft in het dagelijks leven.
  • Vraag je cliënt om het ADHD model zelf te tekenen en aan een naaste uit te leggen.
• Deel informatie en tips voor de omgeving van iemand met ADHD met naasten.
• Vraag je cliënt drie ADHD-symptomen te bedenken die niet bij de kernsymptomen passen, maar waarvan ze mogelijk wel bij ADHD horen.
  
   

Sessie 2: 35 min

Wat kun je doen?

• Huiswerkbespreking: Breng samen alle relevante ADHD-symptomen in kaart en bespreek wat voor gevolgen of last dit veroorzaakt. Zet dit eventueel in een overzicht of teken het uit op een digitaal whiteboard.
• Bespreek andere opvallendheden die voor je cliënt bij ADHD passen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan slaapproblemen, interne prikkels missen, hyperfocus, roekeloos gedrag, verslaving of een negatief zelfbeeld.
• Leg uit dat ADHD ook veel positieve kenmerken heeft en sta bijvoorbeeld stil bij situaties waarin dat merkbaar is. Deel eventueel het artikel over De sterke kant van mensen met ADHD.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten om thuis te doen:
  • Vraag je cliënt om voorbeelden van aanvullende symptomen op te schrijven in het dagboek.
  • Ga door met het bijhouden van overprikkeling.

🧠 Kerninterventie Prikkelvermindering

Prikkelvermindering heeft als doel om overprikkeling beter te leren managen. Je brengt de mate van overprikkeling in kaart via klachtenregistratie en gaat samen praktische oplossingen bedenken om overprikkeling te voorkomen of verminderen. Gemiddeld besteed je hier minstens 3-5 sessies aan.

Verdieping kerninterventie: Prikkelvermindering 

Sessie 1: 35 min

• Huiswerkbespreking: Controleer samen of het overzicht van ADHD-klachten en aanvullende symptomen volledig is. Vul waar nodig aan met het uitgevoerde huiswerk.
• Leg uit wat het doel is van Prikkelvermindering 
• Ga vervolgens over op overprikkeling herkennen en het creëren van een overzicht van prikkels. Bespreek de vijf domeinen: 
  •  Overprikkeling kan tot uiting komen in:
    • Gedachten. Bijvoorbeeld meer moeite met keuzes maken of veel afleidende gedachten.
    • Emoties. Bijvoorbeeld irritatie, frustratie of ongewild geëmotioneerd reageren.
    • Gedrag. Bijvoorbeeld uitstelgedrag, afspraken afzeggen, hyperactiviteit.
    • Lichamelijke sensaties. Bijvoorbeeld onrust, niet kunnen stilzitten of hoofdpijn.
    • Gevolgen van gedrag. Bijvoorbeeld negatieve opmerkingen uit de omgeving.
• Maak een overzicht van prikkels door minstens vijf signalen van overprikkeling te bedenken, verdeeld over ten minste drie van de vijf domeinen. Bedenk ook per gekozen domein signalen die erop duiden dat de cliënt niet overprikkeld is. Zet de signalen op een schaal van geen/niet - licht - matig - behoorlijk - sterk. Maak het overzicht digitaal voor gemak.
  • Tip: Gebruik de tracker ‘’Overprikkeld’’ voor signalen en zie de kerninterventie voor een voorbeeld van een overzicht. 
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vraag de cliënt minimaal drie keer per dag de mate van overprikkeling in te schatten door gebruik te maken van de overprikkeld tracker. Vraag de cliënt om op basis van deze registraties 3 extra signalen van overprikkeling op te schrijven.
  • Laat je cliënt eventueel feedback vragen aan de omgeving welke signalen zij opmerkt van overprikkeling.
  • Vraag je cliënt drie voorbeelden te bedenken om zelf overprikkeling te verminderen.

Sessie 2 :  35 min

• Huiswerkbespreking: Vraag of het gelukt is de overprikkeling tracker dagelijks te gebruiken en 3 extra signalen van overprikkeling te bedenken. Pas het overzicht van prikkels aan waar nodig. 
• Bespreek hoe je prikkels en overprikkeling kan verminderen. 
• Zorg voor een laag basisniveau van prikkels, bijvoorbeeld door auditieve en visuele prikkels in de omgeving te verminderen.
• Bespreek hoe naasten overprikkeling bij je cliënt kunnen herkennen. 
• Bespreek hoe je prikkels kan verminderen rondom activiteiten (bv een dag rust na een dag vol prikkels) 
• Bespreek ontspannende activiteiten die je cliënt kan inzetten om te ontprikkelen.
• Vul het overzicht van prikkels aan met helpend gedrag. Zet deze interventies op volgorde van zwaarte en noodzaak en koppel het helpende gedrag aan de mate van overprikkeling.
  • Bedenken van helpende gedrag: bedenkt minimaal 5 passende interventies om overprikkeling te verminderen.
  • Bespreek minimaal 3 interventies om overprikkeling zoveel mogelijk te voorkomen.
• Oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vraag je cliënt dagelijks met de tracker een inschatting te maken van de mate van overprikkeling en passende interventies uit het overzicht toe te passen.
  • Vraag je cliënt om een sessie notitie te maken van deze sessie.
  • Laat je cliënt drie extra interventies bedenken van hoe om te gaan met overprikkeling. 
  • Vraag je cliënt om in gesprek te gaan met een naaste over het verminderen van prikkels in de communicatie.

📋 G-schema’s & Vaardigheidstraining
 

Het doel van G-schema’s en Vaardigheidstraining is om gedachten te onderzoeken die niet-helpend gedrag in stand houden. Je inventariseert niet-helpend gedrag en niet-helpende gedachten om vervolgens een praktisch stappenplan op te stellen om vaardigheden te ontwikkelen of uit te breiden. Afhankelijk van de hoeveelheid domeinen die je behandelt, duurt dit minstens 3 sessies.

Verdieping kerninterventie: G-schema & Vaardigheidstraining

Sessie (1-2 sessies):  

• Huiswerkbespreking: Controleer of het overzicht van prikkels voldoende is ingevuld en bespreek toegepaste interventies.
• Bespreek en onderzoek samen met de cliënt bij welke domeinen er problemen zijn of wensen voor verandering. Je kunt de informatie van eerdere sessies gebruiken of vragen bijvoorbeeld naar terugkerende problemen of opmerkingen van anderen. Denk aan:
  • Zelfinschatting in geheugen, nauwkeurigheid, controle, taakuitvoering en plannen. 
  • Tijdsinschatting en taakinschatting. 
  • Opruimen, ordenen, en organiseren. 
  • Impulsiviteit
  • Frustratietolerantie
  • Zelfbeeld
• Bespreek het belang van Vaardigheidstraining en welke factoren wel of niet bijdragen om dit succesvol te kunnen doen. Leg uit dat jullie een stappenplan gaan bedenken en hoe de relatie tussen gedachten en gedrag hierin relevant is.
• Vervolgens kun je samen onderzoeken welke niet-helpende gedachten relevant zijn voor je cliënt en kun je samen stap 1 van het G-schema invullen.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vraag je cliënt om stap 1 van het G-schema te invullen​​ wanneer hij tegen een probleem aanloopt of een niet-helpende gedachte opmerkt. Tip: Zet een herinnering aan in NiceDay.
  • Vraag je cliënt om een sessie notitie te maken van deze sessie.
  • Vraag je cliënt te reflecteren op niet uitgevoerde voornemens. Schrijf alle niet helpende gedachten op die een rol hebben gespeeld.

Sessie 2:  35 min

• Huiswerk bespreken: Evalueer samen met cliënt stap 1 van het G-schema. Kijk of het mogelijk was om niet-helpende gedachten te bedenken die verband houden met eerdere voornemens.
• Laat de cliënt op basis van de ingevulde G-schema's en zijn klachten een concreet gedrag bedenken dat hij zou willen veranderen. 
• Bespreek de voordelen en nadelen van het oude gedrag. 
• Introduceer het stappenplan voor nieuw gedrag en laat de cliënt een voorbeeld zien van een ingevuld stappenplan.
• Samen een concreet stappenplan maken voor het nieuwe gedrag. Maak concrete afspraken hierover voor de komende week. 
  • Oud gedrag
  • Motivatie voor het oude gedrag
  • Niet helpende gedachte over het oude gedrag
  • Nieuw gedrag
  • Motivatie voor het nieuwe gedrag
  • Alternatieven voor de voordelen van oude gedrag 
  • Benodigde stappen voor de nieuwe vaardigheid.
  • Concreet plan maken
  • Helpende gedachten voor moeilijke momenten. 

💡 Je kunt stap 2 en 3 van het G-schema in NiceDay gebruiken om te oefenen met het formuleren van een helpende gedachte. 

• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vraag je cliënt om de afgesproken vaardigheidstraining uit te voeren. Vraag je cliënt om feedback te geven over hoe het ging en wat het effect ervan was. 

💡 Je kunt dit als To Do inplannen in NiceDay. 

• Vraag je cliënt zelf een stappenplan in te vullen en uit te voeren. 
• Vraag je cliënt om het nieuwe gedrag toe te voegen aan het overzicht van prikkels.
• Vraag je cliënt om de voor- en nadelen van zijn oude gedrag op te schrijven.

Sessie 3 tot de laatste sessie: 35 min

• Huiswerk bespreken: Evalueer met de cliënt of het stappenplan gelukt is. Pas het plan zo nodig aan. Ga door met het stappenplan totdat het gelukt is.
• Kies indien nodig een andere vaardigheid om samen met je cliënt aan te werken. Maak samen een stappenplan voor nieuw gedrag. Deze stappen kun je herhalen totdat jullie tevreden zijn.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vraag je cliënt om het stappenplan uit te voeren. Vraag je cliënt om feedback te geven over hoe het ging en wat het effect ervan was. 

💡 Je kunt dit als To Do inplannen in NiceDay. 

• Vraag je cliënt zelf een stappenplan in te vullen en uit te voeren. 
• Vraag je cliënt om het nieuwe gedrag toe te voegen aan het overzicht van prikkels.

🔁 Kerninterventie Terugvalpreventie

Het doel van Terugvalpreventie is om in kaart te brengen hoe iemand mogelijke terugval kan signaleren en monitoren, wat diens valkuilen zijn en wat voor handvatten iemand kan toepassen om met klachten of situaties om te gaan. Dit duurt gemiddeld 1-2 sessies.

Verdieping kerninterventie Terugvalpreventie
 

Sessie (1 of 2 sessies) 35 min

• Reflecteer op de OMQ en SMQ voortgang en bespreek eventuele andere (ROM) vragenlijsten.
• Evalueer de behandeling:
  • Bespreek het effect van de behandeling.
  • Welke obstakels zijn overwonnen en welke zijn nog aanwezig? 
  • Voorspel en normaliseer: het is normaal om in de toekomst weer obstakels te ervaren. Stress, vermoeidheid en/of veranderingen in je leven kunnen hierin een rol spelen.
• Stel samen het terugvalpreventieplan op:
  • Maak een lijst van situaties en problemen, waarbij terugval in het ‘oude gedrag’ op de loer ligt.
  • Laat je cliënt bij iedere situatie een strategie opschrijven die in deze specifieke situaties kan worden toegepast.
• Oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Moedig je cliënt aan om alles wat is geleerd te blijven toepassen. Denk ook aan het blijven gebruiken van de app, zoals het invullen van trackers om alert te blijven op overprikkeling en het G-schema om niet-helpende gedachten in kaart te brengen.
  • Vraag je cliënt het terugvalpreventieplan af te maken.

PDF Downloaden

PDF versie
 

📚 Inzetten blog artikelen

Afhankelijk van de persoonlijke situatie en klachten van je cliënt kun je ervoor kiezen om ondersteunende blogs te sturen. Deze zijn geschreven door professionals en ervaringsdeskundigen en te vinden op niceday.app, denk aan:

1. Alles, overal tegelijk 
2. Hoe behoud je focus? 
3. Hoe ga je om met overprikkeling en emotionele intensiteit?
4. Learn to relax
5. Waarom is mentale ontspanning zo belangrijk? 
6. Waarom gebruiken we stimulerende middelen? 
7. Ben ik goed genoeg?
8. Heb ik een realistisch zelfbeeld?
9. Minimalisme: opgeruimd huis, opgeruimd hoofd 
10. Gun jezelf rust in huis
11. Luister jij naar je innerlijke criticus? 

Bronnen

• Vink, S. (2021). Cognitieve gedragstherapie bij volwassenen met ADHD. Handleiding voor therapeuten. BSL.
• Vink, S (2021). Los van de chaos. Werkboek voor cliënten. BSL.
• https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/adhd/