OMQ / SMQ (ROM) Uitgebreide handleiding

Wat zijn de OMQ en de SMQ

De Outcome Measure Questionnaire (OMQ) en de Session Measure Questionnaire (SMQ) zijn twee korte en eenvoudige vragenlijsten van ieder vijf vragen die rondom elke sessie worden afgenomen en in maximaal 1 minuut kunnen worden ingevuld. Deze vragenlijsten halen directe en systematische feedback op van cliënten. Deze informatie kan direct ingezet worden in de sessie en de behandeling, met als doel de resultaten van de hulpverlening en de ervaringen van cliënten te verbeteren. De OMQ geeft inzage in het welzijn van de cliënt en kan waarschuwen bij plotselinge veranderingen. De SMQ is gericht op het inschatten van de therapeutische relatie.

Meerwaarde van de OMQ en de SMQ

Samen werken aan de gestelde behandeldoelen en regelmatig evalueren zijn essentiële onderdelen van de behandeling. De OMQ en SMQ geven informatie over het gehele behandelproces, waardoor de behandelaar direct kan bijsturen en interveniëren wanneer er stagnaties in de voortgang van het proces zijn en/of wanneer er iets gebeurt in de therapeutische relatie. Het is belangrijk dat je als behandelaar zo vroeg mogelijk op de hoogte bent van problemen in de therapeutische relatie omdat een positieve relatie een van de beste voorspellers is van de uitkomst van de behandeling (Orlinsky, Rønnestad, & Willutzki, 2004). Het meten van de relatie en/of het uitblijven van vooruitgang zijn ook belangrijk om uitval te voorkomen.

De uitkomsten geven jou als behandelaar inzicht in de therapeutische relatie door o.a. inzicht te bieden in wat jouw cliënt wel en niet prettig vindt tijdens de behandeling. Dit geeft jou de gelegenheid om hier goed bij aan te sluiten.Uit onderzoek van een soortgelijke directe-feedback vragenlijst (CDOI) komt naar voren dat het gebruik van deze vragenlijsten kan leiden tot minder drop-out, kortere behandelduur, beter afgestemde frequentie van de sessies en een groter effect van de behandeling.

Voor wie en wanneer inzetten OMQ/SMQ

De vragenlijsten OMQ en SMQ kunnen toegepast worden bij kinderen vanaf 12 jaar, adolescenten, volwassenen en ouderen. Het kan in een individuele setting gebruikt worden, maar ook in systeemtherapie of groepsbehandeling.

De vragenlijsten worden systematisch afgenomen, dat betekent bij elke sessie. De OMQ wordt voorafgaand aan elke sessie ingevuld en de SMQ aan het einde van elke sessie. Het continue monitoren helpt om een sterke relatie op te bouwen tussen cliënt en behandelaar. De vragenlijsten staan automatisch klaar in de App voor de cliënt wanneer je deze als behandelaar hebt aangevinkt bij het plannen van de sessie. De OMQ staat op de dag van de sessie klaar om vooraf in te vullen, en de SMQ is direct na de sessie in te vullen door de geplande sessie af te vinken, of via een reminder een half uur na de sessie.

Beide vragenlijsten worden zo vroeg mogelijk in de behandeling gestart, indien mogelijk al bij de intake. Hoe eerder je start met meten, hoe beter je het effect van de behandeling kan meten.

Hoe integreer je de OMQ en SMQ in je sessie en de behandeling?

Tijdens het gesprek start je met het bespreken van de resultaten van de OMQ en de SMQ als dit relevant is. Bij de OMQ kun je de score bespreken, het verloop van de score over tijd noemen en de koppeling maken met het onderwerp van de huidige sessie of verloop van de therapie. Bij de SMQ bedank je voor het invullen en vraag je door naar positieve en negatieve feedback. Wanneer er niets opmerkelijks te zien is in de resultaten, noem je in ieder geval dat je de scores hebt gezien en vraag je of de cliënt er misschien iets over wil vertellen. Aan het einde van de sessie kun je de cliënt herinneren na afloop de SMQ in te vullen, maar deze verschijnt ook in de App voor de cliënt.

Je bekijkt de resultaten van de vragenlijsten idealiter gezien voorafgaand aan de sessie. De resultaten kun je ook bespreken met de regiebehandelaar of tijdens werkbegeleiding.

Het is van belang om steeds een verbinding te maken tussen de ingevulde vragenlijsten en de therapie. Hierdoor merkt een cliënt dat jij steeds belangstelling hebt in hoe het met hem of haar gaat en luistert naar het antwoord. De vragenlijsten zijn zo een geïntegreerd onderdeel van de behandeling. De scores geven aanknopingspunten, maar het gaat natuurlijk om de betekenis die een cliënt aan de scores geeft. Check in gesprek met elkaar hoe jouw cliënt de scores ziet. Zorg ervoor dat een cliënt de subschalen van de OMQ invult in relatie tot de reden waarvoor ze in behandeling zijn. Heeft iemand bijvoorbeeld voornamelijk werkgerelateerde klachten, laat dan de subschaal “Participatie” invullen alsof het alleen werk betreft en niet de andere voorbeelden.

Inplannen en invullen van de OMQ en SMQ

Inplannen door therapeut

Je kunt een vragenlijst inplannen met je cliënten via:

1. de sessie planner, 
2. de vragenlijsten tool in de toolbar 
3. de 'Interventies' tab.

Lees meer over hoe je een vragenlijst kunt inplannen in deze handleiding.
 

Invullen door cliënt

Bij de OMQ en SMQ worden vijf stellingen voorgelegd aan de cliënt.

De cliënt kan het antwoord aangeven door over een lijn heen te swipen. Achter de lijn zit een 7 puntenschaal, welke voor de cliënt niet zichtbaar is. Een lage score (links op de lijn) betekent mee oneens en een hoge score (rechts op de lijn) betekent mee eens.

Wil je jouw cliënt graag meer laten lezen over het nut en belang van het invullen van de metingen, of begrijpt jouw cliënt niet hoe het invullen werkt? Dan kun je het artikel “Jouw voortgang meten”  delen.

Outcome Measure Questionnaire (OMQ)

Bij de Outcome Measure Questionnaire (OMQ) staat de vraag “hoe is het met je?” voor de cliënt centraal. Het geeft inzage in het welzijn van de cliënt en kan waarschuwen bij plotselinge veranderingen. De resultaten worden op een transparante manier besproken in de sessie om de samenwerking te verbeteren en de vervolgstappen te bepalen. De OMQ geeft ook feedback over het verloop of resultaat van de behandeling.

De OMQ wordt voorafgaand aan elk gesprek afgenomen. Met behulp van 5 stellingen wordt gevraagd om aan te geven hoe het met jouw cliënt is gegaan de afgelopen week.

Subschalen van de OMQ

• Persoonlijke relaties: “Ik kan (belangrijke) sociale contacten onderhouden”.
• Participatie: “Ik ben actief bezig met school/ werk/huishouden/hobby’s”.
• Zingeving: “Ik heb hoop voor de toekomst/ Ik vind mijn leven betekenisvol”.
• Fysieke gezondheid: “Mijn lichamelijke/ fysieke gezondheid is goed”.
• Mentale gezondheid: “Mijn psychische/ mentale gezondheid is goed”.

Instructies voor afname OMQ

Een cliënt moet weten dat de stellingen van de OMQ gaan over de afgelopen week en dat het belangrijk is om feedback uit te wisselen. 
De manier waarop de cliënt de vragen kan invullen, met een analoge schaal zonder cijfers, zorgt ervoor dat een cliënt zijn/haar eigen score niet kan vergelijken met de vorige week. De schaal wordt ingevuld onafhankelijk van de score van de vorige keer.

Scoring OMQ

Achter de analoge schaal die de cliënt ziet, zit een 7-puntsschaal verwerkt. NiceDay zal automatisch de locatie van de slider omzetten naar een score op deze 7-puntsschaal. Deze resultaten van elke individuele vragenlijst zijn zichtbaar in het overzicht van de cliënt. De scores worden ook automatisch geplot in een grafiek. Op deze grafiek zijn de totaal scores zichtbaar, maar ook de subschalen. Deze kun je aan- en uitzetten met behulp van de checkboxes.

Interpretatie OMQ

Cut-off scores

Er zijn (nog) geen normen en cut-off scores voor de OMQ beschikbaar. Onderzoek moet ervoor zorgen dat er cut-off scores voor elke vragenlijst beschikbaar komen en dat de vergelijking gemaakt kan worden met outcome en andere vragenlijsten. Hier vind je gemiddelde OMQ scores zijn binnen de sGGZ populatie.

We gaan ervan uit dat een zeer lage score (1 of 2) op een subschaal een indicatie is dat het niet goed gaat op dat gebied. Een totaalscore die 10 of lager is, is ook een indicatie.

Men kan er wel vanuit gaan dat bij een lagere score, een steile of snelle verbetering plaats kan vinden. Hoe hoger de OMQ score bij de intake al is, hoe minder de vooruitgang in de therapie door de OMQ gemeten kan worden. Aanvullend zijn dan andere testen of metingen nodig.

Bespreken met cliënt

Zeer lage scores (totaal < 10 of subschaal <2)
Met een extreem lage score op de OMQ (< 10) geeft de cliënt duidelijk aan: ‘het gaat niet goed met mij, let op mij’. 
Een beginvraag zou kunnen zijn: ‘Vertel, wat is er gebeurd?’ of ‘Op dit moment gaat het niet goed, klopt dat? Kun je me vertellen wat er niet goed gaat?’

Scores op het middelpunt (totaal rond 20 of subschaal rond 4)
Scores rondom het middelpunt kunnen betekenen dat de lijdensdruk van de cliënt niet extreem groot is, maar dat zij wel iets anders willen in hun leven. Het kan ook betekenen dat de problemen al zo lang spelen, dat iemand daar gewend aan is geraakt. 
Een beginvraag zou kunnen zijn: ‘Als ik het goed begrijp zijn er dingen die je anders wilt in je leven, maar dat er ook dingen goed gaan. Klopt dat?’

Zeer hoge scores (totaal > 30 of subschaal >6)
Zeer hoge scores kunnen indiceren dat het heel goed gaat met de cliënt. Het kan betekenen dat hij/zij een hele concrete kleine hulpvraag heeft, dat hij/zij op zoek is naar persoonlijke ontwikkeling of groei of dat hij/zij door iemand anders gestuurd is. 
Een beginvraag zou kunnen zijn: ‘Als ik het goed begrijp en kijk naar deze grafiek/de antwoorden op de vragen, dan gaat het (heel) goed met je , klopt dat?’

Vergelijken opeenvolgende scores

OMQ scores kun je met elkaar vergelijken om verandering over tijd te bekijken. Wanneer je dit doet, is het belangrijk om de fase van de behandeling hierin mee te nemen (begin/midden/eind) en de hoeveelheid van de verandering.

• Te weinig verbetering? Dan kun je terug gaan naar het begin. Zijn de doelen duidelijk? Hoe is de therapeutische relatie? Iets over het hoofd gezien?
• Snel veel verbetering? Dan kan een cliënt misschien te hard zijn best doen, houd dit in de gaten. Waarschuw de cliënt ook voor een eventuele daling of terugval in het traject zodat een cliënt dit niet ziet als een “mislukking”.
• Duidelijk verbetering geweest en gaat deze stijging over in een vlakke horizontale lijn op de grafiek ? Dan kun je overwegen de frequentie van de afspraken verlagen. Het grootste effect aan het begin van de therapie is dan bereikt en een cliënt heeft vervolgens meer tijd nodig om te oefenen en verandering te blijven merken.
• Lange tijd geen verbetering en blijft de lijn vlak? Dan is dit misschien het moment om de therapie af te sluiten voordat er afhankelijkheid ontstaat. Tijdens therapie verwacht je verandering, als deze niet meer plaatsvindt kun je overwegen af te sluiten. Zeker wanneer je de stabiele score ziet in combinatie met een zeer hoge SMQ score.
• Ineens een sterk afwijkende score, bijvoorbeeld een zeer lage score na een reeks stabiel stijgende scores ? Dan kan het zijn dat er een externe factor meespeelt die niets met de therapie te maken heeft, bijvoorbeeld een ruzie of een probleem op werk. Belangrijk om niet de hele zitting over die externe factor te praten wanneer dit niets met de therapie te maken heeft. Besteed er tijd aan, maar blijf vervolgens bij het behandeldoel.
• Fluctueren de scores continue extreem? Het lijkt dan alsof de therapie geen invloed heeft op het welbevinden van de cliënt. Bespreek dit met de cliënt inclusief de therapeutische relatie. Het kan ook voorkomen bij cliënten die de lijst als momentopname invullen en niet over hoe zij zich de afgelopen week voelden. Dit kun je uitvragen en de uitleg aanscherpen.

Session Measure Questionnaire (SMQ)

De Session Measure Questionnaire (SMQ) is ontworpen om de therapeutische relatie te meten. De vraag die centraal staat is hoe de cliënt de videobel sessie en het verloop van de behandeling tot nu toe heeft ervaren. De vragen zijn bedoeld om kritische feedback uit te lokken om de inhoud van de videobel gesprekken en de werkwijze te kunnen verbeteren. Bij elke stelling kan een cliënt een notitie toevoegen om de score toe te lichten als hij/zij daar behoefte aan heeft. De SMQ wordt na afloop van elk gesprek afgenomen.

Subschalen van de SMQ

• Contact met je professional: “Ik voelde me vandaag tijdens het videobellen gehoord, begrepen en gesteund."
• Inhoud van sessie: “We hebben vandaag aan mijn behandeldoelen gewerkt."
• Manier van werken: “De digitale manier van behandelen/coaching past bij mij.”
• Voortgang: “Het bijhouden in de app van gebeurtenissen/ gedachten die ik belangrijk vind en chatten tussen videobel sessies door, zijn waardevol voor mijn voortgang.”
• Dagelijks leven: “Wat ik hier leer is toepasbaar in mijn dagelijks leven.”

Scoring SMQ

Achter de analoge schaal die de cliënt ziet, zit een 7-puntsschaal verwerkt. NiceDay zal automatisch de locatie van de slider omzetten naar een score op deze 7-puntsschaal. Deze resultaten van elke individuele vragenlijst zijn zichtbaar in het overzicht van de cliënt, inclusief de eventuele bijgevoegde notitie. Ook worden de scores van iedere vragenlijst automatisch geplot in een grafiek. Op deze grafiek zijn de totaal scores zichtbaar, maar ook de subschalen. Deze kun je aan- en uitzetten met behulp van de checkboxes om een overzicht te krijgen.

Interpretatie SMQ

Elke vraag is een subschaal en wordt gescoord op een schaal van 1 tot 7. De totaalscores van de SMQ is dus minimaal 5 (5x1) en maximaal 35 (5x7). Het middelpunt van een subschaal is 4 en van de totale schaal is 20.

Voor de SMQ geldt hoe lager de score, hoe lager de tevredenheid van de cliënt ten opzichte van zijn behandeling, het gesprek en de behandelaar. Hoe hoger de score, hoe hoger deze tevredenheid is. De SMQ helpt de behandeling af te stemmen op de behoeften en situatie van de cliënt. Ook helpt het om problemen in de therapeutische relatie, zoals barsten of breuken, in een vroeg stadium te signaleren en geeft de mogelijkheid deze aan te pakken om de behandeling een zo groot mogelijke kans van slagen te geven. Veranderingen in betrokkenheid van de behandeling worden waargenomen.

Deze resultaten bespreek je ook met je regiebehandelaar of werkbegeleider. Zeker als de aansluiting tussen cliënt en behandelaar niet lekker lijkt te verlopen. De informatie kan je helpen beslissen om je therapeutische werkwijze aan te passen aan de behoefte van de cliënt, of om de behandeling over te dragen aan een collega.

Cut-off scores

Er zijn (nog) geen normen en cut-off scores voor de SMQ beschikbaar. Onderzoek moet ervoor zorgen dat er cut-off scores voor elke vragenlijst beschikbaar komen. Hier vind je gemiddelde SMQ scores zijn binnen de sGGZ populatie. 

Bespreken met cliënt

Als behandelaar mag je openstaan voor de feedback die de cliënt geeft. Creëer daarom een eerlijke en veilige sfeer waarin een cliënt zijn of haar feedback kan vertellen. Wanneer een cliënt niet goed weet wat voor feedback hij moet geven, zou je door kunnen vragen met behulp van de volgende vragen:

• Wat zou ik een volgende keer meer of minder moeten doen?
• Ik wil graag goed aansluiten bij jouw behoeften, hoe kan ik dat het beste doen?
• Wat kan ik verbeteren?
• Wat vond je prettig in dit gesprek? Wat vond je minder prettig?
• Hebben we echt alles besproken vandaag wat je wilde bespreken?

Een zeer lage score op de SMQ? 
Gebruik een deel van de volgende sessie om hier dieper op in te gaan. Hiermee voorkom je dat een barst een breuk wordt of dat de cliënt afhaakt.

Fluctuaties in SMQ scores? 
Dit kan van invloed zijn op het behandelresultaat en zegt iets over schommelingen in de therapeutische relatie. Bespreek dit met de cliënt.

Altijd een maximale SMQ score? 
Als de cliënt vanaf het begin van de behandeling een maximale score geeft op de OMQ, kan er sprake zijn van sociaal wenselijke antwoorden. Benadruk eventueel weer het belang van feedback voor de behandeling en bespreek dit open met de cliënt.

Afsluiten van de behandeling

Zolang er betekenisvolle vooruitgang en verandering is in de therapie en te meten op de OMQ, kun je behandeling voortzetten. Indien er nauwelijks verandering meer plaatsvindt, is het goed de voortzetting van de therapie samen met de cliënt te evalueren.

In de laatste sessie bespreek je het OMQ scoreverloop gedurende de behandeling. Reflecteer op de vooruitgang.

Bronnen

https://www.vgct.nl/stream/kmn34887f

https://www.oplossingsgerichte-therapie.nl/cdoi

https://www.psyq.nl/over-psyq/behandelresultaten/roqua

Duncan, B.L. (2010). On becoming a better therapist. Washington: American Psychological Association.

Duncan, B.L. et. al (eds) (2010). The heart and soul of change second edition: delivering what works in therapy. Washington: American psychological Association.

Miller, S.D. & Duncan, B.L. (2004). The Partners for Change Outcome Management System. Wiley InterScience.

Miller, S.D., Duncan, B.L., Brown, J., Sorrel, R., Chalk, M.B.(2006). Using formal feedback client feedback to improve retention and outcome: making ongoing, real-time assessment feasible. Institute for the study of Therapeutic Change, Chicago.

Orlinsky, D. E., Rønnestad, M. H., & Willutzki, U. (2003). Fifty years of process-outcome research: Continuity and change. In M. J. Lambert (Ed.), Bergin and Garfield’s handbook of psychotherapy and behavior change (5th ed., p. 307-390). New York: Wiley.