Sociale angst Protocol

PDF versie

Dit protocol voor sociale angst is opgebouwd uit kerninterventies. Het kan zowel online als blended worden uitgevoerd en is gebaseerd op bestaande protocollen, wetenschappelijke bronnen en de ggz zorgstandaarden waarbij we gebruik maken van NiceDay. Binnen deze behandeling benadruk je krachten, vergroot je het vertrouwen en stimuleer je een actieve werkhouding. Daarbij faciliteer je autonomie door aanmoediging en motivatie, gezamenlijke besluitvorming en het betrekken van naasten. Op basis van de persoonlijke situatie en klachten van je cliënt kun je ondersteunende artikelen inzetten, inspiratie hiervoor staat onderaan het protocol.

Dit protocol geeft de therapeut handvatten en inspireert bij wat er allemaal mogelijk is binnen NiceDay. Het protocol is opgebouwd uit kerninterventies, die ingezet kunnen worden op basis van de beoordeling van de therapeut. Het protocol hoeft dus niet strak gevolgd te worden, maar kan je juist aan laten sluiten op de situatie en klachten van je cliënt.

Kerninterventies

De CGT behandeling voor sociale angst bestaat uit de volgende kerninterventies:

 📖 Psycho-educatie 

🔥  Exposure

🧪  G-schema’s en gedragsexperimenten

 🔁 Terugvalpreventie 

🧘 Overige interventies bij sociale angst

• Mindfulness of aandachtstraining kan - indien de therapeut en je cliënt hiervan de meerwaarde zien - worden ingezet, ondanks dat er geen evident bewijs is voor de effecten van deze interventies als extra aanvulling op CGT. 
• Sociale vaardigheidstraining kun je inzetten wanneer er een duidelijk gebrek is aan sociale vaardigheden. Er kan worden geoefend met taakconcentratie training en/of rollenspellen. 
• Gebruik imaginatie met rescripting als er sprake is van negatieve intrusieve beelden die gerelateerd zijn aan de angst (bijvoorbeeld een herinnering aan een pestervaring). 
• In overleg kun je farmacologische therapie inzetten.

De volgorde 
De behandeling wordt gestart met psycho-educatie over sociale angst en CGT. Wanneer vermijding centraal staat kan worden gekozen om vervolgens aan de slag te gaan met exposure in vivo. Als het gaat om disfunctionele cognities kan worden gestart met cognitieve therapie (g-schema’s en gedragsexperimenten). De behandeling wordt afgesloten met terugvalpreventie. 

Het tempo en de frequentie 
Afhankelijk van de ernst van de klachten en de effectiviteit van de therapie kun je ervan uitgaan dat de duur ongeveer 10 tot 15 sessies bedraagt. Het advies is om aan het begin van de behandeling frequente sessies in te plannen. Het is - in het kader van verwachtingsmanagement - belangrijk om samen met je cliënt afspraken te maken over de duur van de behandeling. 
 

Outcome feedback (OMQ en SMQ)
Om de voortgang goed te monitoren kun je gebruik maken van twee korte (5 vragen) vragenlijsten die rondom iedere sessie worden afgenomen. Vooraf is dit de Outcome Measurement Questionnaire (OMQ) over de ernst van de klachten. Na iedere sessie wordt de Session Measurement Questionnaire (SMQ) afgenomen, om de kwaliteit van de behandelsessie en werkrelatie te evalueren. De handleiding vind je hier. De resultaten bespreek je zo nodig met je cliënt.

Flexibele tijd
Flexibele tijd is de tijd die je  buiten de sessies om aan je cliënt spendeert (bijv. chatten, het sturen van psycho-educatie of schrijven van een sessie notitie). Zo blijf je betrokken bij je cliënt en kan je de voortgang goed monitoren. Je kunt zelf beoordelen hoeveel tijd er nodig is per cliënt. Zoek je meer inspiratie over wat je kan doen, bekijk dan in dit artikel.

Het betrekken van naasten
Bespreek met je cliënt of en hoe het sociale netwerk betrokken kan worden. De omgeving kan het behandelproces zowel faciliteren als soms onbedoeld belemmeren door het in stand houden van vermijdings- en veiligheidsgedrag. Hoe je de naasten kunt betrekken lees je hier. 

📖 Kerninterventie Psycho-educatie

Het doel van Psycho-educatie is om je cliënt uitleg te geven over sociale angst en voor te bereiden op een van de volgende kerninterventies door te starten met klachtenregistratie. Dit duurt gemiddeld 1-2 sessies.
Verdieping kerninterventie psycho-educatie
 

Sessie (1 of 2 sessies): 35 min

Wat kun je doen?

• Geef uitleg over outcome feedback (de OMQ en SMQ)
• Bespreek de psycho-educatie en check of er vragen zijn. 
• Bespreek samen met cliënt het doel van de behandeling.
• Bespreek of het sociale netwerk betrokken kan worden bij de behandeling. 
• Stel samen SMART behandeldoelen op en maak eventueel crisis afspraken.
• Vul samen het model van sociale angst in op basis van de klachten van je cliënt. Dit model functioneert als kapstok voor de interventies. 
  • Gebruik een virtueel whiteboard zoals Excalidraw en beeldscherm delen.
• Op basis van het model van sociale angst zet je trackers aan voor klachtenregistratie,
   bijv. Angst, veiligheidsgedrag en vermijding
  Leg uit waarom en maak hier afspraken over. 
• Plan de volgende sessie(s). Zet de OMQ en SMQ aan.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten om thuis te doen:
  • Vraag je cliënt om een sessie notitie te maken en leg uit hoe dat moet. 
• Stuur aan op het lezen van de gestuurde psycho-educatie wanneer je cliënt dit nog niet heeft gedaan.
• Deel psycho-educatie over angst met de naasten.
• Compleet maken van het model van sociale angst.
• Vul de geactiveerde trackers in zoals besproken
• Een lijstje maken van veiligheidsgedrag of vermijding, aan partner vragen wat hij/zij herkent aan veiligheidsgedrag of vermijding, spannende sociale situaties beschrijven.
• Vraag je cliënt om de SMQ in te vullen na de sessie.
   

🔥 Kerninterventie Exposure

Het doel van Exposure is om je cliënt bloot te stellen aan angstoproepende situaties. Je brengt samen in kaart welke situaties er vermeden worden om vervolgens je cliënt herhaaldelijk te laten oefenen met het aangaan van deze situaties. Dit duurt gemiddeld minimaal 4 sessies.
Verdieping kerninterventie exposure

Sessie 1 35 min

• Neem samen het huiswerk door en evalueer vermijding en veiligheidsgedrag op basis van het model van sociale angst.
• Leg Exposure uit. Inventariseer samen met je cliënt welke situaties en activiteiten er vermeden of met hoge spanning verdragen worden. 
• Kies samen met je cliënt een angstoproepende situatie om mee te gaan oefenen. Deze mag uitdagend zijn.
• Plan samen de exposure oefening NiceDay samen plannen en vraag de angstige als-dan verwachting uit. 
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Voer de afgesproken exposure oefening uit.
  • Noteer een lijstje met angstige situaties in het dagboek.
  • Ga door met het registreren van angst, vermijding en veiligheidsgedrag 

Sessie 2:  35 min

• Neem de oefeningen voor thuis door en bespreek de exposure oefening.
• Bekijk samen het lijstje met angstige situaties en spreek af dat cliënt de komende week dagelijks een exposure oefening doet uit het lijstje.
• Plan welke oefening wanneer wordt gedaan of laat cliënt het zelf plannen.
• Blijf de resultaten van alle geactiveerde trackers bespreken.
• Bespreek de oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Plan de afgesproken exposure oefeningen, voer ze uit en registreer hoe het is gegaan
  • Blijf de geactiveerde trackers invullen
     

Sessie 3 tot laatste sessie exposure: 35 min

• Bespreek de exposure oefeningen.
• Houd samen in de gaten of de behandeldoelen worden bereikt. 
• Ga door met het dagelijks oefenen van exposure, laat cliënt de exposure oefeningen plannen in NiceDay. 
• Plan welke oefening wanneer wordt gedaan of laat cliënt het zelf plannen.
• Oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Plan de afgesproken exposure oefeningen, voer ze uit en registreer hoe het is gegaan
  • Vraag je cliënt om een sessie notitie te maken van deze sessie.
  • Blijf de geactiveerde trackers invullen.
     

Evalueer na 5 sessies het effect van de exposure oefeningen en opgedane inzichten. Is de exposure effectief; ga dan net zo lang door totdat de angstige verwachtingen ontkrachtigd zijn en de behandeldoelen (grotendeels) zijn bereikt. Indien je merkt dat de therapie - ondanks inzet van je cliënt en jijzelf - onvoldoende effect heeft, maak dit bespreekbaar met je cliënt en in het MDO. Onderzoek de mogelijke oorzaken en stel zonodig de therapie bij. Je kan vervolgens  starten met cognitieve herstructurering met behulp van G-schema’s en gedragsexperimenten.

🧪 Kerninterventie G-schema’s & Gedragsexperimenten

Het doel van G-schema’s en Gedragsexperimenten is om de rol van niet-helpende gedachten bij ongewenst gevoel of gedrag te onderzoeken en te toetsen aan de realiteit. Je inventariseert en daagt niet-helpende gedachten uit door middel van het G-schema en stelt gedragsexperimenten op om nieuw gedrag uit te voeren in de praktijk. Gemiddeld duurt dit minstens 6 sessies.
Verdieping kerninterventie G-schema’s
Verdieping kerninterventie gedragsexperimenten

Sessie 1:  35 min

• Check of er vragen zijn over de gedeelde psycho-educatie. 
• Leg de invloed van angstige cognities uit aan de hand van het voorbeeld van Coach A en Coach B. 
• Onderzoek met de socratische methode wat de angstige cognities met betrekking tot sociale situaties zijn.
• Vul, aan de hand van deze informatie, samen stap 1 in van het G-schema in NiceDay. Check of het G-schema duidelijk is.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vul stap 1 van het G-schema in​​ bij angst oproepende situaties.
  • Vraag je cliënt om een sessie notitie te maken van deze sessie
  • Vraag je cliënt angst, vermijding en veiligheidsgedrag te blijven registreren. 
     

Sessie 2:  35 min

• Bespreek de oefeningen en opdrachten die thuis zijn gedaan en evalueer samen met cliënt stap 1 van het G-schema.
• Introduceer stap 2 en 3 van het G-schema aan de hand van psycho-educatie over het uitdagen van gedachten in een G-schema. Vervolgens kun je samen een gedachte gaan uitdagen met een eerder ingevuld G-schema.
• Indien nodig, bespreek psycho-educatie over denkstijlen
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Vul stap 1 t/m 3 van het G-schema in bij angstige situaties.
  • Vraag je cliënt een dagelijkse reminder in te stellen voor het G-schema, ter herinnering om deze in te vullen
  • Vraag je cliënt angst, vermijding en veiligheidsgedrag te blijven registreren. 

Sessie 3:  35 min

• Bespreek de oefeningen die thuis zijn gedaan en moedig je cliënt aan door te gaan met het invullen van de G-schema’s.
• Bespreek samen de helpende gedachten en opgedane inzichten. Gebruik dit als brug naar de gedragsexperimenten. 
• Bekijk samen het overzicht van vermijding en veiligheidsgedrag in de grafieken in NiceDay om het effect van de interventies te bespreken. Daarnaast kan ook de OMQ de voortgang visualiseren.
• Geef uitleg over gedragsexperimenten.
• Leg uit waarom het belangrijk is om vanaf nu te experimenteren met ander gedrag. Vraag wat iemand anders zou doen als hij of zij uit zou gaan van deze nieuwe helpende gedachten. 
• Je kunt er ook voor kiezen om het geregistreerde veiligheidsgedrag en/of de vermijding te gebruiken als inspiratie voor gedragsexperimenten.
• Stel samen een eerste gedragsexperiment op en plan dit in NiceDay. Jullie hebben beiden de mogelijkheid om dit te plannen.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Blijf oefenen met stap 1 t/m 3 van het G-schema.
  • Voer het gedragsexperiment uit en registreer dit in NiceDay.
  • Ga door met het registreren van angst, vermijding en veiligheidsgedrag 
     

Sessie 4 tot aan de afronding: 35 min

• Bespreek hoe het eerste gedragsexperiment is gegaan.
• Moedig je cliënt aan door te gaan met het invullen van de G-schema’s.
• Stel samen nog meer experimenten op waarmee cliënt gaat oefenen (het liefst zoveel mogelijk). Voorbeelden van gedragsexperimenten en aanknopingspunten en hoe deze op te stellen kun je vinden in de Kennisbank.
• Voorbeelden van oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Blijf G-schema’s invullen
  • Voer de gedragsexperimenten uit en registreer dit in NiceDay.
  • Ga door met het registreren van angst, vermijding en veiligheidsgedrag 

Evalueer na 5 sessies het effect van de G-schema’s en gedragsexperimenten en opgedane inzichten. Is de interventie effectief? Ga dan door totdat de nieuwe cognities en gedrag min of meer zijn ‘verankerd’ en de behandeldoelen (grotendeels) zijn bereikt. Indien je merkt dat de therapie - ondanks inzet van je cliënt en jijzelf - onvoldoende effect heeft, maak dit bespreekbaar met cliënt en in het MDO. Onderzoek de mogelijke oorzaken en stel zonodig de therapie bij. 

🔁 Kerninterventie Terugvalpreventie

Het doel van Terugvalpreventie is om in kaart te brengen hoe iemand mogelijke terugval kan signaleren en monitoren, wat diens valkuilen zijn en wat voor handvatten iemand kan toepassen om met klachten of situaties om te gaan. Dit duurt gemiddeld 1-2 sessies.
Verdieping kerninterventie terugvalpreventie

Sessie (1 of 2 sessies) 35 min

• Reflecteer op de OMQ en SMQ voortgang en bespreek eventuele andere (ROM) vragenlijsten.
• Evalueer de behandeling:
  • Bespreek het effect van de behandeling.
  • Welke obstakels zijn overwonnen en welke zijn nog aanwezig? 
  • Voorspel en normaliseer: het is normaal om in de toekomst weer angst te ervaren. Stress, vermoeidheid en/of veranderingen in je leven kunnen hierin een rol spelen.
• Stel samen het terugvalpreventieplan op:
  • Maak een lijst van situaties en problemen, waarbij terugval in het ‘oude gedrag’ op de loer ligt.
  • Laat je cliënt bij iedere situatie een strategie opschrijven die in deze specifieke situaties kan worden toegepast.
• Oefeningen en opdrachten voor thuis:
  • Moedig je cliënt aan om alles wat is geleerd te blijven toepassen. Denk ook aan het blijven gebruiken van de app, zoals het invullen van trackers om alert te blijven op de hoeveelheid vermijding en veiligheidsgedrag en het G-schema om niet-helpende gedachten uit te dagen.
  • Vraag je cliënt het terugvalpreventieplan af te maken.
     

PDF downloaden

PDF versie

📚 Inzetten van blog artikelen

Afhankelijk van de persoonlijke situatie en klachten van je cliënt kun je ervoor kiezen om ondersteunende blogs te sturen. Deze zijn geschreven door professionals en ervaringsdeskundigen en te vinden op niceday.app, denk aan:

1. Gedachten lezen: kunnen we dat?
2. Dealen met negativiteit
3. Learn to relax
4. Druk maken over wat anderen van je denken
5. Vaarwel sociale angst
6. Doemdenken
7. Tips: leefregels aanpassen
8. Affirmaties tegen jouw angstige gedachten 
9. Wist je dat jouw gedrag altijd een functie heeft 
10. Vier tips voor een beter zelfbeeld
11. Heb ik een realistisch zelfbeeld?
12. Doemdenken
13. Vermijding: korte termijn verlichting voor jouw lange termijn problemen

Bronnen

1. https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/angstklachten-en-angststoornissen/individueel-zorgplan-en-behandeling/behandeling-en-begeleiding/psychologische-en-psychotherapeutische-behandeling 
2. Voncken, M., & Allart, E., Protocollaire behandeling van patiënten met een sociale-angststoornis. In: Keijsers, G. P. J., Van Minnen, A., Verbraak, M., Hoogduin, C. A. L. & Emmelkamp, P., (2021). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten.
3. Mayo-Wilson, E., Dias, S., Mavranezouli, I., Kew, K., Clark, D. M., Ades, A. E., & Pilling, S. (2014). Psychological and pharmacological interventions for social anxiety disorder in adults: a systematic review and network meta-analysis. The lancet. Psychiatry, 1(5), 368–376. 
4. https://www.tijdschriftgedragstherapie.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/TG-2014-4-3/Sociale-angst-en-aandacht